Autorë: Elsa Kotorri dhe Klesjana Omeri
Në zgjedhjet më të fundit parlamentare në Shqipëri, për shkak të kufizimeve të pandemisë, partitë politike përdorën mediat sociale më shumë se zakonisht për të zgjeruar fushatën e tyre elektorale. Ato shpenzuan qindra mijëra dollarë në reklamat në Facebook dhe Instagram për të arritur tek votuesit e mundshëm në kohë reale.
Hulumtimi ynë zbuloi se dy partitë më të mëdha politike në Shqipëri (Partia Socialiste dhe Partia Demokratike) dhe kandidatët e tyre shpenzuan në total rreth 410,800 dollarë gjatë një periudhe gjashtë deri në tetë javë nga shkurti deri më 25 prill të vitit të kaluar. Reklamat u drejtoheshin votuesve të moshës 24-35 vjeç. Çdo postim në Facebook arrinte një numër mesatar prej 10,000 deri në një milion persona çdo javë.
Duke shqyrtuar profilet e politikanëve më të njohur në Facebook, vumë re diçka të dyshimtë në seksionin e postimeve të komenteve. Komentet vinin vetëm nga njerëz që vlerësuan dhe mbështesnin këta politikanë. Komentet negative thuajse nuk ekzistonin.
Disa nga profilet e atyre që postonin ishin edhe më të dyshimtë kur dikush shqyrtonte aktivitetin e tyre, duke përfshirë sa kohë kishin aktivë në Facebook dhe ndjekësit/miqtë e tyre në rrjetin social. Postimet e tyre dukeshin të koordinuara, gjë që ngriti pyetjen: a ishin krijuar këto profile të rreme për të manipuluar votuesit?
Sophie Zhang, një shkencëtare e të dhënave dhe ish-punonjëse e Facebook, e cila ka hetuar angazhimin e rremë në platformë, tha se treguesit që zbuluam mund të jenë provë se komentet pozitive vijnë nga profile të rreme.
Zhang tha se një llogari në Facebook mund të koordinojë qindra profile të rreme pa shumë përpjekje apo kohë. Por përpjekja për të kuptuar se kush ose çfarë po gjeneron profilet e rreme nuk është detyrë e lehtë.
“Përveç dyshimeve tona, ne nuk mund të jemi të sigurt nëse pas kësaj qëndron qeveria apo partitë politike. Mund të jetë gjithashtu një organizatë. Mund të jetë kushdo”, tha Zhang.
Hulumtimi ynë për shkallën e dezinformimit apo manipulimit të mediave sociale nga partitë politike doli me disa gjetje.
Faqja e kryeministrit Edi Rama në Facebook zakonisht nuk ka komente negative. Disa nga profilet e njerëzve që postojnë janë relativisht të reja me disa postime të bëra brenda ditës së krijimit të profilit të komentuesit.
Në platformën Instagram të Kryeministrit dhe Ministres së Infrastrukturës dhe Energjisë Belinda Balluku është hequr mundësia për të komentuar postimet.
Ka faqe në Facebook që synojnë materiale fyese dhe ngacmuese ndaj kundërshtarit politik të partisë në pushtet. Njëra ishte faqja “Të pathënat e Shqipërisë”, e cila u fshi nga Facebook pas zgjedhjeve të 2021.
Profesori i Shkencave Politike Afrim Krasniqi thotë se institucionet e përfshira në zgjedhje, përfshirë Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, Autoritetin e Mediave Audio-Vizuale, Autoritetin e Komunikimeve Elektronike dhe Postare, Prokurorinë dhe institucionet tjera për mbrojtje nga krimi kibernetik, duhet të krijojnë praktika dhe bazë ligjore për të mbrojtur integritetin e fushatës zgjedhore.
“Që nga fushata e vitit 2021, nuk ka ndodhur as njëra e as tjetra [krijimi i masave mbrojtëse ligjore dhe administrative kundër sjelljeve joetike dhe të paligjshme në mediat sociale], gjë që nuk përjashton, madje inkurajon mundësinë e përsëritjes në zgjedhjet e ardhshme”, tha Krasniqi.
Duke iu referuar nenit 9 të Kushtetutës, për transparencën e burimeve të financimit të partive politike, Krasniqi tha se duhet theksuar se për shumicën e kandidatëve burim i financimit ka qenë selia e partisë apo të afërmit, stafi zgjedhor apo persona të tjerë të lidhur me të, dhe jo. drejtpërdrejt një llogari personale siç deklarohet në KQZ.
“Për shkak të mungesës së bazës ligjore dhe paqartësive në burimet e financimit, ky financim i mediave sociale mund të konsiderohet ligjërisht problematik dhe politikisht jokorrekt. Partitë dhe kandidatët që premtojnë sundim të ligjit, duhet të ndjekin rrugët ligjore dhe mekanizmat transparentë për financimin e fushatës së tyre”, tha Krasniqi.
Hulumtimi ynë zbuloi gjithashtu se, gjatë fushatës më të fundit, të dyja partitë politike përdorën gjuhë të urrejtjes dhe reklama negative drejtuar kundërshtarëve të tyre më shumë se sa në zgjedhjet e mëparshme.
Përhapja e pandemisë Covid-19 dhe kufizimet e saj e zhvendosën fushatën zgjedhore në platformat e ndryshme online. Rrjetet sociale ishin mjetet përmes të cilave partitë politike komunikonin me elektoratin dhe për arsye të mirë – është mënyra më e lehtë për të arritur një audiencë të madhe në shtëpi ose në smartfonin e tyre. Pandemia e përshpejtoi këtë trend.
E keqja e këtij komunikimi në internet është se ai lejoi që dezinformatat të përhapeshin më shpejt dhe më lehtë. Dhe ata që e përhapnin e dinin menjëherë se kush po lexonte ose dëgjonte gënjeshtrat e tyre.
Një dobësi tjetër, tha Krasniqi, është se arritja e votuesve përmes mediave sociale kërkon tituj sensacionalë dhe jo mbulim të asaj që po ndodh çdo ditë në një fushatë.
Partitë dhe kandidatët bënë pikërisht këtë, tha ai, së bashku me përdorimin e fotove, grafikave, statistikave, videoklipeve pozitive (për veten e tyre) ose negative (për rivalët) dhe inkurajuan mbështetësit të bëjnë ndarje të detyrueshme, veçanërisht për partitë në pushtet, duke rezultuar në shikueshmëri e lartë.
Një problem tjetër që kontribuon në përhapjen e dezinformatave, besojnë ekspertët e komunikimit, është se politikanët dhe partitë e vendit janë shndërruar në prodhues të përmbajtjes, ndërkohë që media shqiptare e lajmeve ka humbur funksionin e saj për të mbajtur të përgjegjshëm interesat politike.
“Përdorimi i hapësirës mediatike si folës i qëllimit politik ka krijuar një krizë, sepse media është zhvendosur në boshtin e saj nga interesi publik në interesin politik”, tha Elvin Luku, kreu i MediaLook Center (media online).
Elert Yzeiri, drejtor informacioni në A2CNN TV, është dakord.
“Lojtarët politikë shkojnë nga një studio televizive në një studio tjetër televizive duke shpjeguar premtimet e tyre, duke denigruar forcat politike kundërshtare dhe në shumicën e rasteve, duke u vendosur pyetje të paracaktuara gazetarëve apo moderatorëve të programeve televizive”, tha Yzeiri.
Ai thotë se në 15-16 vitet e fundit, media në përgjithësi në Shqipëri – por kryesisht televizioni – është gjunjëzuar nga ndikimi i politikës.
Yzeiri thotë se që kur mediat filluan të transmetojnë apo publikojnë materiale të parapaketuara nga partitë politike pa asnjë filtër e montim, dezinformimi në një formë apo tjetër ka depërtuar në ekranet televizive duke u imponuar në publik.
Qeveria, partitë politike, deputetët dhe individët e përfshirë janë pjesë e një ushtrie propagandistike që prodhon dezinformata, tha Yzeiri, dhe ai beson se ky është një pakt i pranuar nga media, kryesisht pronarë të mediave, të cilët përfitojnë financiarisht nga kjo marrëveshje.
“Edhe kur u bë një pakt midis mediave të ndryshme për të bojkotuar të ashtuquajturën ‘kasetë’ politike të parapaketuar, mediat kryesore televizive kombëtare vazhduan të pranonin dhe transmetonin lajme të prodhuara nga partitë politike pa redaktim, duke i hapur rrugën propagandës,” shtoi Yzeiri. .
Sot në Shqipëri janë të pakta mediat televizive (ABC News, FAX News, SYRI) që refuzojnë të transmetojnë “kasetat” e prodhuara në zyrat e qeverisë, bashkisë apo institucioneve të tjera shtetërore.
Institucione si Kryeministria, Bashkia e Tiranës dhe disa ministri kanë më shumë staf në zyrat e tyre të shtypit sesa televizionet më të mëdha kombëtare në redaksitë e tyre. Këtu përfshihen gazetarë, kameramanë, montazherë, specialistë të mediave sociale dhe IT, të cilët në mënyrë të koordinuar postojnë, prodhojnë, madje në shumë raste edhe sulmojnë me informacion dhe atë që disa do ta quajnë propagandë, tha Yzeiri.
“Mënyra dhe forma mbi të cilën bazohet propaganda në vend është pothuajse e përsosur. Nuk ka nevojë të shtyhet nga aktorë të jashtëm,” tha ai.
Politika, skandalet dhe ekonomia janë disa nga temat kryesore jo vetëm në stacionet e lajmeve televizive, por edhe në portalet e lajmeve online.
Gjatë 15 muajve të fundit, OJQ-ja shqiptare Faktoje.al shqyrtoi 260 deklarata dhe premtime të zyrtarëve të lartë të qeverisë. Ai zbuloi se 19 pohime ishin të vërteta, 53 ishin të rreme, 24 gjysmë të vërteta dhe 48 pohime “të pakategorizuara”. Faktoje shqyrtoi 116 premtime të bëra nga zyrtarë qeveritarë dhe zbuloi se vetëm gjashtë premtime janë mbajtur dhe 110 të paplotësuara.
Anëtari i Akademisë së Shkencave, Artan Fuga, thotë se i gjithë informacioni i dhënë nga mediat shqiptare është një dezinformim sistemik që mund të ndalet vetëm me një reformë të plotë të kuadrit ligjor të medias, formave të pronësisë, institucioneve rregullatore. si media publike. Qëllimi, thotë Fuga, duhet të jetë ndarja e medias nga monopolet dhe nga politika.
Problemi nuk janë gazetarët por mediat, shton Fuga, duke theksuar se media e varur financiarisht nga politika dhe biznesi nuk mund të jetë aspak një media e pavarur.
“Një politikë e keqe nuk mund të rregullohet nga një media e mirë, por një politikë e keqe në fund e korrupton median dhe e bën atë një media të keqe”, tha Fuga.
Elert Yzeiri sugjeroi një mënyrë të mundshme për të luftuar dezinformimin është edukimi i gazetarëve që punojnë në media. Por, në këtë pikë, ekzistojnë vetëm disa institucione për ta bërë këtë. Ai thotë se statusi aktual i përpjekjeve për edukimin mediatik në vend dhe përpjekjet për të përmirësuar standardet gazetareske janë pothuajse inekzistente.
Një problem tjetër që vë në dukje Yzeiri, është se gazetarët e rinj që vijnë nga shkollat në redaksi kanë mangësi të konsiderueshme. organizata të panumërta prodhojnë aktivitete të pavlera dhe nuk ndërtojnë kurrë programe dhe trajnime të vërteta për të përmirësuar standardet, thotë Yzeiri. Ai tha se institucionet monitoruese si Autoriteti i Mediave Audio-Vizuale duhet të marrin më shumë përgjegjësi për edukimin mediatik.
“Këta gazetarë të ditës dhe të ditës do të punësohen nga e njëjta redaksi ku kryeredaktori, drejtori apo vetë pronari është ende subjekt i politikës”, tha Yzeiri.
Ambasada e SHBA-së është e përfshirë në një sërë projektesh të edukimit mediatik, duke përfshirë financimin për trajnimin e studentëve të gazetarisë dhe edukimin mediatik në nivel kombëtar. Partnerët e tjerë ndërkombëtarë, si IREX, Bashkimi Evropian dhe donatorë të shumtë janë përpjekur prej kohësh të financojnë, mbështesin dhe inkurajojnë gazetarinë me cilësi të standardizuar dhe raportimin investigative.
Instituti Shqiptar i Medias është aktualisht i përfshirë në dy projekte të edukimit mediatik. I pari ka një grup të synuar nxënësish të arsimit parauniversitar. Ky projekt përfshin një kurrikulë, trajnimin e mësuesve dhe tekste për edukimin mediatik. Kjo nismë mbështetet nga UNESCO, Bashkimi Evropian, ASCAP dhe Ministria e Arsimit.
E dyta përfshin universitetet dhe do të krijojë një kurrikulë të edukimit mediatik që synon rritjen e ndërgjegjësimit dhe kapacitetit të mësuesve dhe studentëve. Instituti gjithashtu ka qenë i angazhuar në disa trajnime për studentë dhe mësues të fokusuar në zhvillimin e të menduarit kritik dhe aftësive të edukimit mediatik.
Në fund, pavarësisht përpjekjeve të shumta institucionale për të frenuar dezinformimin dhe keqinformimin në media, njëra prej të cilave po zbatohet nga vetë Ministria e Arsimit, kryenxitësi i lajmeve të rreme dhe propagandës mbetet ende klasa politike e cila në një moment apo në një tjetër në kohë, drejton vendin.