Kriza e sigurisë në shkollat shqiptare

Ermal Spahiu

Viti i ri shkollor rinisi këtë shtator, duke i gjetur nxënësit sërish në bankat e shkollës. Mirëqenia e tyre, megjithatë, mbetet ende një dilemë që meriton zgjidhje. Përvojat e së kaluarës shërbejnë si mësim për të gjithë përgjegjësit që mbajnë rolin kryesor për edukimin dhe mbrojtjen e fëmijëve.Ngjarja e një viti më parë, në afërsi të shkollës 9 vjeçare “Fan Noli” në Tiranë, mbetet një kujtesë e dhimbshme. Dy të mitur 14-vjeçarë u përfshinë në një konflikt të dhunshëm që solli dhe vrasjen e të riut me inicialet M.C nga bashkëmoshatari i tij.

Kjo dhunë, prezente në ambientet e jashtme të shkollës, risjell të njëjtin kalvar pasigurie për mënyrën se si institucionet reagojnë ndaj fenomeneve të tilla. Indicia e shumicës së këtyre konflikteve nis në rrjete sociale dhe shpesh përfundon me mbajtjen e armëve të ftohta nga vetë adoleshentët.

Vetëm pak javë pas nisjes së këtij viti shkollor, një tjetër incident u shënua në Kamëz, në ambientet e shkollës 9-vjeçare “Ibrahim Rugova”. Dy të rinj u përfshinë në një përleshje me armë të ftohta dhe si pasojë mbetën të plagosur tre 16-vjeçarë. Fatmirësisht, kësaj radhe pa viktima, por me të njëjtën rrënjë konflikti.

Në të shumtat e incidenteve të ndodhura, përgjegjësia i është faturuar TikTok, prej vitesh i kthyer në rrjet komunikimi ku filtrat nuk ekzistojnë. Pjesa më e madhe e përdoruesve aktivë, janë adoleshentët, të pakufizuar dhe të pakontrolluar nga të rritur. Sakaq, edhe pse prania e prindit ekziston, kontrolli nuk është i vazhdueshëm dhe strikt. Ngarkesa e madhe ditore në punët e përditshme dhe shmangia e përgjegjësive, janë faktorë vendimtar që shkaktojnë dhe kontrollin të cunguar ndaj fëmijëve.

Policia “damkos” me të dhënat për incidentet, adoleshentë të frustruar, zgjidhje të gabuara

Për të përcaktuar situatën e rënduar, lidhur me përfshirjen e të miturve në konflikte fizike, këtë e përforcojnë dhe të dhënat që vijnë nga Policia e Shtetit. Përqindjen më të madhe e mbajnë konfliktet me shkak “plagosje dhe dëmtime të tjera me dashje”. Dashakeqësia reflekton komunikimin me të cilin zgjedhin “të sqarohen” këta adoleshentët. Këtë e verifikon dhe numri i procedimeve penale të regjistruara në rajonet e policisë; plot 1 mijë e 150 të mitur.

Në krahun tjetër, po ashtu mbetet shqetësues prania e palëve të dëmtuara, plot 1177 të mitur. Lidhur me këto shifra, një shpjegim jep ekspertja për edukimin, Suela Koçibellinj, e cila zgjedh të flasë për një plagë, ende të pashërueshme.

“Statistikat e viteve të fundit tregojnë shifra alarmuese për sa i përket përfshirjes së adoleshentëve në ngjarje konfliktuale, madje deri në humbje jete.

Të rinjtë duket sikur kanë humbur aftësinë për komunikim dhe për të ndërtuar marrëdhënie bashkëpunimi. Në përpjekje për të rënë në sy, për të treguar se janë të fortë, për të caktuar territorin dhe vendosur pushtetin e tyre, ata po zgjedhin metoda që bazohen në instiktin bazë të njeriut: “fluturo ose lufto”, shprehet fillimisht Koçibellinj.

Më pak e theksuar duket problematika në përcaktimin që i jep policia, veprës penale shkakësore “plagosje e lehtë dhe e rëndë nga pakujdesia”. Siç e tregon dhe tabela e mësipërme, tendenca e të miturve për të marrë pjesë në incidente të kësaj natyre, është në rënie. Gjithsej 4 procedime të regjistruara dhe 13 palë të dëmtuara.

Në bashkëpunim me Ministrinë e Brendshme, Policia e Shtetit, ka sqaruar përmes njoftimit elektronik se ekzistojnë një sërë masash për të siguruar mbrojtjen e nxënësve, si pjesë e paketës bazë të sigurisë në shkolla. Sipas tyre, masat e sigurisë në institucionet arsimore kanë gjetur rritje në të gjithë vendin.

“Janë shtuar shërbimet e policisë me uniformë (rendi dhe rrugore), pranë shkollave në oraret fikse, si para fillimit të mësimit (paraqitja e nxënësve në shkollë), gjatë pushimt të madh të paradites dhe në përfundim të mësimit. Nuk ka forca policore të shtuara pranë shkollave, por forca policore që kryejnë shërbim pranë shkollave sipas orareve të përmendura më sipër, përveç detyrave të tjera në territorin e caktuar me shërbim”, sqarohet më tej në komunikimin elektronik.

Si pjesë e programit, Ministria e Brendshme dhe Ministria e Arsimit informuan mbi Paketën e Sigurisë në Shkolla, e lançuar një vit më parë publikisht dhe nga ish-Ministri në detyrë, Taulant Balla. Në të parashikohen një numër masash për t’u vënë në zbatim nga institucionet me përgjegjësi administrative dhe ligjore, me qëllim garantimin e sigurisë së shkollave, të nxënësve dhe procesit mësimor. 

Përpos Ministrisë së Brendshme dhe Policisë së Shtetit, në ndihmë na vjen dhe Ministria e Arsimit dhe e Sportit e cila informon dhe shpalosjen e programit që funksionon në përgatitjen e punonjësve psiko-social në ambientet shkollore. Nga të dhënat e siguruara, rezulton se ky numër për vitin shkollor 2024-2025, i vlefshëm për arsimin parauniversitar është 1255.

“Rrethi i sigurisë” që mbron nxënësit, Ministria “stërvit” punonjësit për garancinë në shkolla

Roli i psikologëve dhe sociologëve është i domosdoshëm. Përgjegjësia e çdo sjelljeje nga adoleshentët rëndon mbi to. Ato duhet të kenë dijeni për çdo situatë që prek në mënyrë direkte nxënësit. Prania e tyre është parë si lehtësim për barrën prindërore dhe krijimin e një ure lidhëse mes tyre dhe mësuesve.

Për të arritur në një standard më premtues, Miistria e Arsimit tregon se në kuadër të Programit Kombëtar të Zhvillimit Profesional të Mësuesve organizohet një modul i posaçëm trajnimi me temë “Fuqizimi i mekanizmave për parandalimin e konflikteve, dhunës dhe bullizmit në shkollë”, teksa specifikon dhe se kush merr pjesë: të gjithë mësuesit e shkencave sociale, shërbimi psiko-social i shkollës, drejtuesit e shkollave dhe oficerët e sigurisë.

Në fund, Ministria del me sqarimin se personi që merr kompetencat e përgjithshme dhe duhet të vihet menjëherë në funksion të këtij sistemi, është oficeri i sigurisë. “Përtej ndërhyrjes së zgjidhjes së konfliktit, ai ka për detyrë raportimin në struktura të tjera, dhe referimin e rastit. Oficeri i sigurisë dokumenton punën e tij nëpërmjet formularit tip të miratuar në udhëzuesin e praktikës së tyre të punës. Raportimi i incidenteve/problematikave nga oficeri i sigurisë i drejtohet titullarit të institucionit arsimor, personit që ushtron përgjegjësinë prindërore (përmes SMIP), personit të ngarkuar si anëtar i Zyrës së Koordinimit dhe Monitorimit në çdo ZVAP apo personit të ngarkuar nga ZVAP-ja për mbikëqyrjen e praktikës së punës së oficerëve të sigurisë në shkolla, organeve të Policisë së Shtetit (sipas vlerësimit të rastit), dhe strukturave për mbrojtjen e fëmijës (për rastet kur vlerësohet fëmijës i duhet dhënë mbrojtja)”, përmbyllet konstatimi.

Drejtoritë Rajonale të Arsimit Parauniversitar janë gjithashtu pjesë e kësaj hallke të rëndësishme ndërveprimi, për të kuptuar veprimtarinë dhe shtrirjen e funksionit të tyre si institucione publike për garantimin e sigurisë ndaj fëmijëve në shkolla. Për këto arsye, iu drejtuam drejtorive në Tiranë, Durrës dhe Lezhë, qytete në të cilat kanë ndodhur pikërisht këto konflikte. E nisëm me Tiranën, e cila mban dhe përqindjen më të madhe të popullsisë.

Drejtoria bën të ditur se, sipas politikave dhe akteve në fuqi, stafet drejtuese dhe mësimore ndërhyjnë menjëherë për të ndalur çdo konflikt në shkollë, duke njoftuar drejtuesit, oficerin e sigurisë dhe shërbimin psiko-social. Prindërit thirren menjëherë për t’u informuar mbi situatën, ndërsa vlerësohet niveli i riskut dhe u ofrohet mbështetje psiko-emocionale nxënësve të përfshirë; çdo incident dokumentohet dhe raportohet në sistemin digjital SMIP. Në rastet më të rënda kërkohet ndërhyrja e Policisë së Shtetit dhe shërbimeve sociale, ndërsa në shkolla përdoren kurrikula orientuese për të nxitur zgjidhjen paqësore të konflikteve mes nxënësve. Përveç kësaj, organizohen aktivitete edukative në nivel shkolle për të promovuar sjellje pozitive dhe për të parandaluar fenomene të ngjashme.

“Këto aktivitete kanë për qëllim informimin dhe ndërgjegjësimin e nxënësve ndaj bullizmit, formave të tjera të dhunës, pasojat psiko-emocionale që ato sjellin në grupmosha të caktuara dhe edukimin ligjor duke i informuar mbi përgjegjësitë ligjore dhe pasojat e sjelljeve të rrezikshme”, konstatohet në përgjigjen zyrtare.

Drejtoritë arsimore në disa qarqe, përfshirë Lezhën dhe Durrësin, kanë detajuar një sërë masash disiplinore dhe programesh mbështetëse që synojnë parandalimin e incidenteve mes nxënësve dhe edukimin e tyre për menaxhimin e konflikteve. Përveç shkallëzimit të masave, nga paralajmërimet dhe detyrat shtesë, deri te ulja e notës në sjellje apo përjashtimi në rastet më ekstreme, shkollat zhvillojnë vlerësime psiko-sociale, seanca këshillimi individuale, kontrata sjelljeje dhe aktivitete sensibilizuese, ndërsa oficerët e sigurisë dhe stafet psiko-sociale monitorojnë vazhdimisht situatat problematike dhe ndërhyjnë me plane të personalizuara edukative.

Teknologjia, tashmë një sistem: Adoleshentët, të mbyllur “në guaskën” ekran.

Shifrat ia kanë dalë të nxjerrin zbuluar një të metë të prindërimit modern. Siç thotë dhe një studim i fundit, me fokusin tek adoleshentët amerikanë, prirja drejt “izolimit” në një ekran të vogël dhe me orë të tejzgjatura ka arritur në masën prej 41%. Edhe pse në një moshë ku zhvillimi i tyre emocional nuk ka marrë formimin e duhur, 13 deri në 18 vjeçarë sot i sheh të fokusuar plotësisht në trendet e ditës duke parë, lexuar dhe dëgjuar përmbajtje të ndryshme virtuale.

Kështu mendon ekspertja e teknologjisë, e cila krahas njohjes së saj në rrjetin virtual, e sheh të domosdoshme dhe ndërhyrjen psiko-sociale, teksa ndan dhe “simptomat” e një adoleshenti në momentin që “trutë” e tij atakohen me energjinë shkarkuese të mediave sociale.

Nga ky këndvështrimi, risku dhe përqindja për të marrë situatën nën kontroll për frenimin e një “skllavërie digjitale” konsiderohet një mision i vështirë për të mos këputur fijen e një edukimi brezi sa më të shëndetshëm. Lidhur me këtë, psikologia klinike Destemona Çelo mendon se reagimi i menjëhershëm mund të mjekojë plagë ende të freskëta. Bazuar në përvojën e saj, duke u angazhuar në funksionin e saj si psikologe në raste kur të mitur përfundojnë në komisariate, Çelo zhvendos fokusin tek modelimi i çdo sjellje që lexon pasiguri dhe frikë.

“Parandalimi duhet të fillojë shumë herët, të vihen re këto simptoma dhe të dëgjohen në mënyrë aktive, fëmijët, më pas kur janë adoleshentë të rinjtë, dhe të dëgjojnë nevojat e tyre emocionale, kryesisht sepse janë të padëgjuar. Një sjellje agresive ose delokuente ka pas një frikë shumë të madhe dhe një pasiguri shumë të theksuar. Duhen adresuar këto frikëra dhe pasiguri që këta të mitur kanë në mënyrë që të ulet ndjeshëm agresiviteti”, citon fillimisht psikologia, teksa shpjegon pse agresiviteti shihet si zgjidhje e menjëhershme për çdo adoleshent.

“Meshkujt po vuajnë tendencën për t’u dukur më të fortë. Këtë ata e tregojnë duke u palestruar, që format e trupit të jenë shumë burrërore sipas tyre dhe të tregojnë agresivitet dhe e lidhur e gjitha kjo me mbrojtjen. E bazoj në eksperiencën time, për të dyja grupmoshat dhe gjinitë, që ka një tendencë të tillë. Pra në Shqipëri shihet si mbrojtje, si i fortë, nuk shihet si problem, si problem emocional i paadresuar, i patrajtuar që mund të vijë dhe si pasojë e çrregullimeve të shëndetit mendor”, shpjegon psikologia Çelo.

Një tjetër këndvështrim sjell Suela Koçibellinj, njohëse e çështjeve që prekin të rinjtë, mbështetur në instiktin bazë të njeriut: fluturo ose lufto. Sipas Koçibellinj, tek adoleshentët është e vështirë të interpretohet frika plotësisht dhe në vend të komunikimit, ata zgjedhin të sulmojnë.

Ekspertja e edukimit gjykon se faza e zhvillimit është një sfidë e vetvetishme tek të miturit, duke e lidhur dhe me ndryshimet e shpejta fizike si pasojë e rritjes e zhvillimeve hormonale. “Duhet thënë se ky aspekt dallon nga zhvillimi psiko-social, pasi kërkon më shumë për të arrittur pjekurinë”, potencon Koçibellinj.  

Kele sjell një shembull konkret, duke iu referuar mënyrës se si një adoleshent mund të lexohet nga veprimet që bënë. “Përfytyroni një vajzë të re, rreth 15 vjeçe e cila sheh në ekranin e telefonit të saj portrete perfekte të bashkëmoshatareve ose personazheve me ndikim në shoqëri. Menjëherë do ndjejë pakënaqësi, ndjesi inferioriteti, do të kërkojë gjithmonë t’i ngjajë perfeksionit për t’u pranuar më shpejt në shoqëri. Kjo sjell dhe izolim social, në rastin më të keq”, shprehet Kele.

Sfida e raportimit në terren; gazetarët: Përballemi me presione për të mos thënë të vërtetën

Krahas vështirësive të shumta me të cilën përballen vazhdimisht ekspertët, prindërit, pjesë e këtij rrethi mbeten dhe raportuesit e medias që kanë ndjekur ngjarjet kriminale ku janë përfshirë të mitur.

Xhensil Shkëmbi, i cili mbulon zhvillimet e Euronews Albania në qytetin e Korçës, tregon hapur vështirësitë me të cilat ai përballet sa herë duhet zbardhur ngjarja. “Dinamika është e lartë, ndërsa ndërhyrje për të fshehur të vërtetën ndodhin në shumicën e rasteve. Ka patur raste kur ka bllokadë informacioni nga policia dhe prokuroria e nga ana tjetër kërcënime të njëpasnjëshme nga familjarët. Ajo çfarë ne bëjmë është që kërkojmë të jemi kontakt me ta vetëm për të thënë se duam të nxjerrim të vërtetën”, ndan shqetësimin e tij gazetari.

Reporteri rrëfen gjithashtu peripeci të tjera që e shoqërojnë gjatë punës së tij, kur Policia qëndron në shumicën e rasteve e pafuqishme për të bërë më shumë seç i takon. “Bashkëpunimi i tyre është minimal”, konstaton Shkëmbi, teksa shprehet se intervistat marrin rrjedhë sporadike duke humbur thellimin në detaje. Madje gazetari shkon dhe më tej duke thënë se institucionet kanë përgjegjësi, por në vend të kësaj, zgjedhin të reklamojnë imazhin e tyre, me pretendimin se janë në mbrojtje të fëmijëve.

I të njëjtit mendim është dhe Igli Çelmeta, gazetari i kronikës së zezë në A2 CNN, i cili shprehet se në ngjarje të tilla, krahas përgjegjësisë në raportim ku në mes janë adoleshentë, flet dhe për një bashkëpunim më selektiv dhe jo të menjëhershëm nga insttitucionet. “Ndodh që informacioni nga zyrtarë vjen i vonuar ose i fragmentarizuar. Kjo na e bën më të vështirë punën tonë për të sjellë detaje të sakta”, shton gazetari Çelmeta i cili vë në dukje dhe përpjekjen për të kontrolluar informacionin.

Sipas tij, minmizimi i tyre në publik bëhet shkak dhe për interpretime të gabuara dhe mungesë transparence ndaj qytetarëve për rrjedhën e informimit. Dëshmitarët dhe familjarët shpesh rezervohen për dalje publike, për një sërë faktorësh si frika, presioni social dhe ndërhyrja nga institucionet. “Institucionet vonojnë ose e refuzojnë informacionin që gazetarët kanë nevojë për ta raportuar të saktë. Kjo na detyron që të jemi më të kujdesshëm me burimet”, nënvizon reporteri.

Ekspertët: Dhuna, përgjigjia më e shpejtë në situata incidentesh. Çfarë duhet bërë nga prindërit

Denisa Kele beson se një bashkëpunim më i ngushtë dhe i gjerë mes prindërve dhe mësuesve do të lehtësonte barrën psikologjike të të rinjve. Nëpërmjet kësaj, ata do ta kishin më të thjeshtë për të menaxhuar ankthin, varësinë sociale dhe efektet e krahasimit të vazhdueshëm.

Po kështu, mendon dhe Destemona Çelo, e cila në këndvështrimin e saj, zgjedh t’u drejtohet prindërve duke kërkuar një menaxhim më të mirë të sjelljeve të tyre, për të mos ngarkuar fëmijët me anën e tyre emocionale. “Fillimisht të punojnë me veten e tyre, e më pas të komunikojmë me fëmijët”, shton më tej psikologia.

Fëmijët mbeten gjithmonë “ajka” ku nis një e ardhme e sigurt. Dhe si rrjedhojë, për të patur një mjedis të sigurt, bashkëpunues dhe demokratik, duhet prania e tyre për ta bërë shoqërinë një “institucion” përtej familjes ku mund të bashkëpunohet.

“Fëmijët dhe të rinjtë duhet të jenë prioritet kombëtar. Masat mbështetëse për mirëqenien dhe sigurinë e tyre duhet të prevalojnë në çdo nivel politikash, qoftë lokal apo qendror”, përmbyll Suela Kocibellinj. /acqj.al