Besjana Çelaj
Një bluzë “Gucci”, e cila mund të kushtojë më shumë se 400 euro në një dyqan të kësaj kompanie, në Tiranë mund ta gjesh shumë herë më lirë, në tregje të ndryshme nëpër qytet. Në tregun Çam në Tiranë, një bluzë të tillë mund ta gjesh për 20 mijë lekë të vjetra. Por mos u ngatërroni, kjo bluze nuk ka asnjë lidhje me produktin orgjinal, por është një falsifikim. Madje në Shqipëri ka dyqane të cilët modelin e biznesit të tyre e kanë ngritur pikërisht mbi këto produkte.
“Klientëve iu tregojmë gjithmonë se produktet e dyqanit nuk janë origjinale, por jane imitimi më i mirë i mundshëm apo cilësia e parë” thotë pronarja e dyqanit “LuxuryStore”, Znj Mira, e cila shton se: “ Për ata nuk ka të bëjë asnjë problem”.
Kjo tregon një tolerancë të konsumatorëve shqiptarë ndaj mallrave të falsifikuara, cfarë përbën një sfidë për autoritetet, për shëndetin e konsumatorit por edhe tek të drejtat e pronësisë intelektuale.
Në Tiranë, këto falsifikime mund ti gjesh shume kollaj në zona të caktuara dhe nuk bëhet fjalë vetëm për rrobat, por gjithashtu edhe parfumet, produktet kozmetike e deri te paisjet teknologjike.
Dogana dhe Inspektoriati Shtetëror i Mbykqyrjes së Tregut, janë dy institucione që luajnë rol kryesor në kontrollin e mallrave të cilat hyjnë në vend dhe tjetri, mbykqyr një sër aspektesh të tregut, mes të cilave edhe mallrat e falsifikuara.
Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, e pyetur nga ACQJ në lidhje me rastet e diktuara me mallra të falsifikuar dhe të konfiskuar në vitet e fundit, konfirmon se vlerat e konfiskuara janë të konsiderueshme, me 1.4 milionë lekë mall të konfiskluar në 2022 dhe me mall të konfiskuar me një vlerë prej më shumë se 19 milionë lekë në 2023.
Në të njëjtën kohë, edhe shumllojshmëria e mallrave të konfiskuar është rritur nga viti në vit, me 2023, që shënon një rritje të konsiderueshme kundrej vitit paraardhës.
Gjatë pesë viteve të fundit, ISHMT, ka kryer 10 raste të bllokimit të përkohshëm të mallrave të falsifikuara, ku në aspektin numerik janë 333 mallra kryesisht të llojit veshje, këpucë dhe detergjentë. Ndërsa për mallra të cilësuar si cënues për shëndetin e konsumatorëve, janë kryer 4 raste bllokimesh të përhershme, përfshirë 125 mallra të llojit veshje dhe këpucë.
“Kategoria më e prekur nga këto falsifikime është ajo e veshjeve dhe këpucëve”, thotë ISHMT në një përgjigje zyrtare për ACQJ, ku shton se ne lidhje me denoncimet nga brandet ndërkombëtare, sektori ka marrë 6 raste ankesash nga pronarë të huaj të markave. “Për këto raste, janë marrë masa administrative, përfshirë bllokime të përkohshme dhe të përherëshme të mallrave dhe gjoba”, vijon më tej në përgjigjen zyrtare ISHMT.
Sketori i Pronësisë Industriale sipas të dhënave zyrtare nga ISHMT është i përbërë nga një staf prej 6 Inspektorës, ndërkohë i pyetur se cfarë nevojash ky institucion ka për një punë më efektive për sekuestrimin dhe identifikimin e mallrave të falsifikuar u shpreh se ka nëvojë më të lartë specializimi dhe stafi
“[Problem është] rritja e numrit të kërkesë ankesave për inspektime nga mbajtësit e të drejtave të pronësisë industriale, të cilët janë përgjegjës për konfirmimin e shkeljeve të të drejtave”. – shprehet ky institucion.
Nga ana tjetër, ky institucion gjatë po të njëjtës periudhë, nuk ka asgjesuar asnjë mall kjo “për shkak të mos konfirmimit të shkeljes nga mbajtësit e të drejtave si dhe mungesës në ligj të procedurave të detajuara të shkatërrimit të mallrave të falsifikuara”.
Administrata Doganore është përballuar me një rritje të ndjeshme të volumit të mallrave të falsifikuara që hyjnë në vend. Sipas statistikave të publikuara në librin jeshil të viteve 2021, 2022 dhe 2023, janë sekuestruar një numër i madh mallrash të falsifikuara në kategoritë e rrobave, aksesorëve dhe pajisjeve teknologjike. Konkretisht, gjatë vitit 2021, DPPI (Drejtoria e Përgjithshme e Pronësisë Industriale) ka trajtuar 110 aplikime për mbrojtjen e të drejtave të pronësisë intelektuale dhe ka sekuestruar 1,800 palë këpucë sportive dhe 33,360 litra insekticide.
Ndërsa ne vitin 2022, DPPI ka trajtuar 147 aplikime për veprim të paraqitura nga mbajtësit e të drejtave të pronësisë intelektuale dhe ka pezulluar për çlirimin në qarkullim të lirë 3,600 syprina këpucësh të markës Timberland e duke shtuar kështu edhe vitin 2023 ku janë administruar 110 aplikime për veprime të paraqitura nga mbajtësit e të drejtës, për të cilat janë propozuar: 104 aplikime për miratim dhe 6 aplikime të refuzuara për mosplotësim të kushteve që parashikon ligji.
Pyetur se cilat janë nevojat për një punë sa më efektive kundrejt këtij fenomeni, përgjigja e Administratës Doganore Shqiptare është: “Ndërgjegjësimi i mbajtësve të së drejtës, mbi rritjen e numrit të aplikimeve për veprim pranë ADSH është thelbësor.” duke theksuar se “Rritja e trajnimeve nga mbajtësit e së drejtës, në mënyrë rritjen e kapaciteteve administrative të personelit doganor mbi identifikimin e mallrave që mund të cenojnë pronësinë e tyre intelektuale”, është një hap i rëndësishëm.
Vendet me riskun më të lartë për origjinën e mallrave të falsifikuara që hyjnë në Shqipëri janë kryesisht vendet e Azisë dhe Turqia. “Lufta kundër këtyre mallrave kërkon një koordinim më të mirë ndërmjet strukturave të ndryshme dhe përmirësimin e bashkëpunimit me organet e zbatimit të ligjit,” perfundoi ADSH.
Çfarë thonë ekspertët
“Konsumatorët duhet të jenë të parët për të raportuar çdo dyshim për falsifikim tek autoritetet përkatëse, si ISHMT apo Doganat”, shprehet ekspertja e Pronësisë Intelektuale, Irma Cami.
“Nuk është gjykata e vetme institucion që godet falsifikimin”, thotë ajo duke theksuar se ISHMT është një institucion relativisht i ri dhe nuk ka funksionuar plotësisht për më shumë se dy vite, por që ka filluar të jetë operacional dhe të ketë rezultatet e para.
Për zonjën Cami, shumë gjëra nuk funksionojnë, por interesi i pronarëve të markave për të luftuar flasifikimin është i madh. “Aktualisht po mbajmë më shumë se tridhjetë çështje të lidhura me flasifikimin”, thotë ajo, duke thkesuar se pa mbrojtje ligjore, autorët dhe krijuesit do të dekurajoheshin për të krijuar dhe investuar në art dhe në shkencë, gjë që do të ishte humbje për shoqërinë.
“Bashkëpnimi është thelbësor për goditjen e këtij fenomeni, por gjithmonë ka nevojë për përmirësim dhe më shumë angazhim nga të gjithë aktorët e përfshirë”, përfundon ajo.
Por futja e mallrave të flasifikuar në një treg, nuk është një dëm vetëm për pronarët e të drejtave të tyre, por edhe një dëm i madh për shtetin. Bashkimit Europian ky fenomen i kushton miliarda euro dhe mijëra vende pune cdo vit.
Në vitin 2022, autoritetet e BE-së ndaluan rreth 86 milionë artikuj të falsifikuar—kryesisht lojëra, materiale paketimi, lodra, cigare dhe CD/DVD të regjistruara—me dhjetë shtete anëtare që përbënin mbi 96% të konfiskimeve, duke shënuar një rritje prej 3% në vlerën e mallrave të falsifikuara krahasuar me vitin 2021.
Ndërkohë, për vitin 2023, konfiskimet e artikujve të falsifikuar në BE kanë arritur nivele të reja, me autoritetet ligjzbatuese që ndaluan 152 milionë artikuj të falsifikuar, një rritje prej 77% krahasuar me vitin paraardhës. Vlera e vlerësuar e këtyre mallrave të falsifikuara, të konfiskuara si në kufijtë e BE-së ashtu edhe brenda tregut të brendshëm, arriti në 3.4 miliardë euro, një rritje prej 68% krahasuar me vitin 2022.
Por edhe në një treg të vogël si Shqipëria, ky ndikim është jo i vogël.
“Këto mallra ndikojnë negativisht në zinxhirin e ekonomisë së vlerës dhe krijojnë pengesa për kompanitë duke rritur kostot dhe duke e bërë më të vështirë vazhdimësinë e tyre në treg”, shprehet për ACQJ eksperti i ekonomisë Rezart Prifti. Një tjetër aspekt që ai prek është edhe ai i taksave që përfiton shteti, duke thënë se: “Nuk ka një shifër zyrtare për dëmet ekonomike në Shqipër”, ai thekson se “Ka një mungesë të theksuar të të dhënave në lidhje me këtë fenomen”.
Në të njëjtën kohë, përdorimi i mallrave të falsifikuara sipas ekspertëve ka një kosto edhe për shëndetin. Paisjet tekonoligjike, sic janë kufjet, paraqesin rreziqe serioze për shëndetin e dëgjimit dhe mirëqenien e përgjithshme.
“Kufjet e falsifikuara shpesh nuk respektojne standardet e sigurisë, mund të tejkalojnë presionin akustik të lejuar”, thotë eksperti i radiologjisë, Dr. Arvenol Meta, i cili thekson më tej se: “Dëmtimi i dëgjimit është i parikthyeshëm dhe nëse ky trend vazhdon, rinia mund të përballet me pasoja të rënda shëndetësore dhe psikologjike në të ardhme”.
Nga ana tjetër, edhe dermatologia, Dr. Amarda Gica, thotë se për problemet shëndetësore me lëkurën, “shumica e rreziqeve kryesore shëndetësore janë të lidhura me përdorimin e produkteve të flasifikuara”.
“Produktet bazike si larësit, kremërat, apo procedurat më intensive si injeksionet, janë të rrezikshme kur nuk janë autentike”, thotë ajo duke shtuar se produktet qe nuk kontrollohen për përmbajtje të rrezikshme si sasia e mërkurit, ku ky i fundit mund të shkaktojë probleme serioze të lëkurës si dermatitet, irritimet dhe dëme të shkallës së lartë në lëkurë.
E ndërsa mallrat e falsifikuar janë të pranishëm në tregun shqiptar, e ndoshta do të vijojnë të jenë prezent, e rëndësishme është që konsumatori të ndërgjegjësohet për problemet shëndetësore që mund të ketë nga këto produkte e në këtë mënyrë ti shmangi. Në të njëjtën kohë, kur edhe Raporti i Komisionit Evropian për progresin e Shqipërisë në agjendën e saj evropiane, i 2023, shprehet se “…kërkohen gjithashtu përpjekje më të mëdha në ndjekjen e luftës kundër kontrabandës, korrupsionit dhe importeve të produkteve të falsifikuara,” pritet që të bëhet më shumë edhe nga autoritetet shtetërore.
